Mae gan Ynys Môn gyfoeth o henebion cynhanesyddol ar wasgar ar draws yr ynys. Mae rhai yn feini hirion syml yng nghanol cae, neu’n glwstwr o ddwy neu dair o gerrig, mae rhai yn bentwr o slabiau wedi cwympo a fu unwaith yn ffurfio siambr. Mae eraill yn siambrau claddu sy’n dal i sefyll yn falch, neu hyd yn oed rhai sydd wedi’u hailadeiladu a’u hail-orchuddio â thwmpath, i ymdebygu i sut roedden nhw’n edrych gyntaf pan gafodd eu hadeiladu. Mae’r adran hon o wefan Hanes Môn yn disgrifio rhai o’r henebion hyn.

Mae’r adran hon yn cael ei datblygu’n rheolaidd ac mae eglwysi a chapeli newydd yn cael eu hychwanegu’n aml. Gwiriwch yn ôl yn rheolaidd am ychwanegiadau newydd. Mae’r eglwysi a’r capeli wedi’u grwpio fesul cwmwd.

Gellir gweld lleoliadau’r holl henebion hyn ar y map Google hwn. Ar ddiwedd y dudalen hon mae rhestr o lyfrau am henebion cynhanes Ynys Môn.

(Sylwer: mae llawer o’r tudalennau canlynol yn aros i gael eu cyfieithu)

Llyfrau

Ceir rhagor o wybodaeth am henebion cynhanesyddol Ynys Môn yn y llyfrau canlynol:

• Prehistoric Anglesey – Frances Lynch, 1991
• Anglesey: A Megalithic Journey – Neil McDonald, 2010.
• Anglesey: Past Landscapes of the Coast – text by Frances Lynch, photography by Mick Sharp and Jean Williamson, 2009.
• Megalithic Remains of Anglesey – Neil Baynes, 1912
• Ten days’ tour through the isle of Anglesea – Rev. John Skinner, 1802
• An Inventory of the Ancient Monuments in Anglesey – The Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales, 1937 (reprinted 1960).

---

Warren Kovach is a participant in the Amazon EU Associates Programme, an affiliate advertising programme designed to provide a means for sites to earn advertising fees by advertising and linking to Amazon.co.uk.